کتاب شب های بی خوابی اثر الیزابت هاردویک

زندگینامۀ هاردویک شباهت‌های زیادی به رمان شب‌های بی‌خوابی دارد. هاردویک داستان بلند شب‌‌های بی‌خوابی (۱۹۷۹) را در شصت‌سالگی و رنج و تنهایی بعد از جدایی‌اش که پژواک پرده‌هایی از زندگی خود اوست نوشت. اثری بدون تعین ژانری، بدون خط داستانی مشخص و بدون شروع و پایان‌های مرسوم که شخصیت اصلی‌اش، با نام «الیزابت هاردویک»، هم‌نامِ نویسنده است و جابه‌جا با نشانه‌هایی از زندگی واقعی نویسنده علامت‌گذاری شده. نثر موجزِ و چندلایۀ متن، با ارجاعات کنایی و استعاری بی‌شمار به عناصر فرهنگی پیرامتنی، استفادۀ بسیار از عبارات وصفی فاقدِ فعل اسنادی، که حقیقتاً به ‌شعر پهلو می‌زند و تأکید بر لحن گزارشیِ دقیق این اثر را شبیه به مستندنمایی شاعرانه کرده است. با وجود این، نویسنده اصرار دارد که «رمان» بخوانَدش، رمانی که زمان و مکان را در اختیار خود دارد و هروقت اقتضا و اراده کند به هر نقطۀ تاریخی که دلخواهش است سرک می‌کشد و بی هیچ دلیل و توجیه منطقی، از مکان و شخصیتی به مکان و شخصیتی دیگر طی‌الارض می‌کند. رمانی که سعی می‌کند به ما بفهماند چقدر جدا‌ کردن داستان از زندگی واقعی ناممکن است اما توهمِ واقعی دانستن اثر نیز به همان اندازه نشدنی است، چون جعلی است. هاردویک همان سال‌ها در مصاحبه‌ای گفته بود که بخش زیادی از کتاب تخیلی است. 

شب‌های بی‌خوابی از این حیث، سیروسلوکی است فلسفه‌ورزانه در مسئلۀ ژانر، مسئلۀ تمایز داستان از «ناداستان» و دست‌آخر نشان‌دادن اینکه کل این مسئله توهمی بیش نیست. شب‌‌های بی‌خوابی کتابی است بی‌مرز، یا شاید هم مرزنشین، که روایت آن در فواصل میان هنجارهای داستانی مأنوس اتفاق می‌افتد. زندگی یعنی داستان‌پردازی؛ و اصلا چرا باید بین جهان این دو تفاوتی قائل شد؟ در‌عین‌حال ظاهر گزارش‌گونۀ اثر، که می‌کوشد بدعت‌های خیال‌آمیز خود را انکار یا پنهان کند، محدودیت‌های خاص خودش را دارد.

شب‌‌های بی‌خوابی ما را به گشت‌وگذاری در کیمیای ادبیات فرامی‌خواند، گزارشی خلاقانه و خلاقیتی گزارشگرانه. دائم به ما یادآوری می‌کند که رمان چقدر غنی‌تر می‌شود اگر با صناعاتِ جستار و روزنگاری و خاطره‌نویسی و شعر منثور و وقایع‌نگاری بیامیزد.

رمانِ  اصلا راهی به درون راوی ندارد و هرچه هست، بیرون‌گراست. به یاد داشته باشیم که خاطره نمی‌خوانیم، با رمانی طرفیم که بخش عمده‌اش ساخته‌وپرداختۀ نویسنده است و قصد کرده خواننده را در مسیر دشوار و نامتعینی قرار دهد که مرزهای ژانری را به بازی می‌گیرد. نوشتن در پایان رمان ناممکن‌بودنِ خود را به اثبات رسانده، اما این کتابِ ناتمام همچنان باقی است. کتابی که داستان است و زندگی است.

شب‌های بی‌خوابی هاردویک هنوز به فهرست آثار پرفروش راه نیافته، ولی نویسندگان مشهوری از این کتاب با احترام و به خوبی یاد کرده و شاعرانگی آن را الهام‌بخش خود دانسته‌اند. سوزان سانتاگ هاردویک را «ملکۀ توصیف» نامیده و زکری فاین معتقد است هاردویک نویسندۀ صاحب‌سبکی است که دوران شهرت او تازه آغاز شده است.