کتاب ایرانشهر اثر تورج دریایی

کتاب «ایرانشهر» نوشته تورج دریایی، که در واقع ترجمه فارسی بیست‌ویک مقاله از این پژوهشگر برجسته است، مجموعه‌ای ارزشمند از پژوهش‌های علمی درباره تاریخ و فرهنگ ایرانشهر از سده سوم تا سده هفتم میلادی را در بر می‌گیرد. این مقالات، که با راهنمایی و تأیید خود دریایی از میان آثار پرشمار او برگزیده شده‌اند، پیش‌تر به زبان انگلیسی در مجلات و کتاب‌های معتبر علمی منتشر شده‌اند. با وجود استقلال هر مقاله در بررسی جنبه‌ای خاص از تاریخ و فرهنگ ساسانی، چینش آن‌ها به‌گونه‌ای است که روندی منطقی و منسجم را برای خواننده ترسیم می‌کند: از شکل‌گیری شاهنشاهی ساسانی توسط اردشیر بابکان در نیمه نخست سده سوم میلادی تا فروپاشی این سلسله در نیمه سده هفتم و تداوم برخی سنت‌های اداری و فرهنگی ساسانی در سده‌های میانی دوره اسلامی.
مقالات این مجموعه از نظر محتوایی به چهار دسته تقسیم می‌شوند. دسته نخست، شامل فصول اول تا چهارم، به برآمدن ساسانیان و جایگزینی آن‌ها به‌جای اشکانیان می‌پردازد. این بخش، ریشه‌های شکل‌گیری این سلسله و چگونگی استقرار حاکمیت آن‌ها را بررسی می‌کند. دسته دوم، فصول پنجم تا هشتم، به پیوندهای سیاسی و تجاری ساسانیان با همسایگانشان اختصاص دارد و روابط خارجی این دوره را واکاوی می‌کند. دسته سوم، فصول نهم تا سیزدهم، تاریخ و فرهنگ دوره میانی ساسانی در سده‌های پنجم و ششم میلادی را در بر می‌گیرد و تحولات داخلی این دوره را نشان می‌دهد. دسته چهارم، فصول چهاردهم تا بیست‌ویکم، به دوره پایانی ساسانی از سلطنت خسرو پرویز تا سقوط این سلسله در زمان یزدگرد سوم و ظهور حکومت‌های اسلامی می‌پردازد.
یکی از ویژگی‌های برجسته این کتاب، توجه به جزئیات تاریخی و ارجاع به منابع معتبر است. دریایی با تکیه بر متون پهلوی، سنگ‌نبشته‌ها و پژوهش‌های جدید، تصویری دقیق از ایرانشهر ارائه می‌دهد. او این مفهوم را نه‌تنها به‌عنوان قلمرویی جغرافیایی، بلکه به‌عنوان ایده‌ای فرهنگی و سیاسی تعریف می‌کند که هویت ایرانی را در این دوره شکل داده است. مقالات، با تحلیل‌های علمی و استدلال‌های محکم، نشان می‌دهند که چگونه ساسانیان با تکیه بر دین زرتشتی، ساختار سیاسی و روابط خارجی، این ایده را تقویت کردند. نثر مقالات، اگرچه علمی و دقیق است، اما برای خواننده علاقه‌مند به تاریخ ساسانی قابل‌فهم است. توضیحات کافی و ارجاعات گسترده به منابع، این کتاب را به منبعی معتبر برای پژوهشگران دانشگاهی و علاقه‌مندان تبدیل کرده است. یکی از نقاط قوت «ایرانشهر»، تأکید بر پیوستگی فرهنگی و سیاسی در تاریخ ایران است. دریایی نشان می‌دهد که سنت‌های ساسانی، حتی پس از سقوط این سلسله، در دوره اسلامی نیز تأثیراتی بر جای گذاشت. این نگاه، خواننده را به تأمل در هویت ایرانی و ریشه‌های تاریخی آن دعوت می‌کند.
در مجموع، کتاب «ایرانشهر» مجموعه‌ای است که با دقت علمی و نگاهی جامع، تاریخ و فرهنگ ساسانی را بررسی می‌کند. این کتاب برای پژوهشگران، دانشجویان و علاقه‌مندان به تاریخ ایران باستان، منبعی ارزشمند است.