کتاب جستارهای زیبایی شناختی اثر دیوید هیوم

دیوید هیوم فیلسوف تجربه‌گرای اسکاتلند را هم از سویی از اعاظم شکاکان تاریخ فلسفه دانسته‌اند و هم از دیگرسو از شریف‌ترین ایشان. باریک‌بینی‌ها و باریک‌اندیشی‌های او ذهن هر جستجوگر تیزچشم اقلیم خرد را بازتر می‌کند و به حیرت و تحسین‌اش وامی‌دارد و تشکیک‌ها و شبهه‌های ذهن‌سوزش دست و دل هر پویندۀ بصیر وادی علم را می‌لرزاند و به تردید و وسواس‌اش درمی‌اندازد. با این همه، او سخنان ایجابی بسیاری نیز گفته است و کار علمی‌اش یکسره مصروف نقدها و نفی‌ها نکرده؛ از جمله می‌توان به آراء و نظریاتش در باب هنر و زیبایی اشاره کرد. اما چنین نبوده که هیوم آراء زیبایی‌شناختی‌اش را در یک کتاب مستقل نظم بخشد و عرضه کند. نظریات او در این باب را باید در جای‌جای آثارش یافت؛ مثلاً پاره‌هایی را در «رساله‌ای در باب طبیعت بشری»، پاره‌هایی در «پژوهشی در فهم بشری»، برخی در «پژوهشی در باب اصول اخلاق»، پاره‌هایی در «جستارهای اخلاقی، سیاسی، ادبی» و حتی پاره‌هایی را در نامه‌های او به کسانی چون هاچیسون. شاید همین امر مهم‌ترین علت باشد برای آنکه چرا در محافل علمی و دانشگاهی ما کمتر به زیبایی‌شناسی هیوم ـ با وجود اهمیت و نفوذش در تفکر جدید ـ پرداخته شده است.

این کتاب دربرگیرندۀ هشت جستار مستقل است که می‌شود گفت کاملاً به آراء زیبایی‌شناختی هیوم معطوف هستند و از قضا برخی‌شان آوازۀ هیوم در زیبایی‌شناسی را رقم زده‌اند. در میان این جستارهای هشت‌گانه، «در باب معیار ذوق» و «در باب تراژدی» بیش از دیگران شناخته شده‌اند؛ اما شش جستار دیگر نیز اهمیت دارند و سخت درخور پژوهش و بررسی هستند؛ به‌ویژه برای پژوهشگرانی که مطالعات هنر را منحصر در زیبایی‌شناسی فلسفی نمی‌دانند و به سایر شاخه‌های هنرپژوهی ـ نظیر نقد هنری، روان‌شناسی هنر، تاریخ اجتماعی هنر و جامعه‌شناسی هنر ـ نیز عطف توجه دارند.

مهم‌ترین مسائلی که هیوم در جستارهای زیبایی‌شناختی بدان‌ها می‌پردازد و می‌توان در شاخه‌های گوناگون هنرپژوهی رد آنها را جست، به این قرار است: ارتباط اخلاق و هنر، نسبت عیب یا نقص زیبایی‌شناختی با حسن یا قبح اخلاقی، ارتباط اخلاق و مصلحت‌اندیشی و هنر، این‌همانی حس اخلاقی و حس زیبایی، نسبت هنر با دین، نقد هنری، ذوق: معیارهای ذوق‌ پرورده، ربط ذوق و حس زیبایی، فطری یا اکتسابی بودن ذوق و حس زیبایی، زیبایی و زشتی ادبی، عینی یا ذهنی بودن زیبایی، ارتباط سادگی و تجمل با زیبایی، چستی هنر، ارتباط هنر، زیبایی و زشتی با عواطف مثبت و منفی و احیاناً خنثی، نقش و تأثیر روان‌شناختی صنایع یا آرایه‌های ادبی در کار ادبی، فلسفۀ تعلیم و تربیت، ارتباط هنر با تحولات اجتماعی، هنر و سیاست، تأثیر نظام‌های سیاسی در اوج و حضیض هنرها.