کتاب صد خاطره و نکته از دکتر مصدق اثر محسن نیکبخت

کتاب جز سالشمار، زندگی‌نامه و تألیفاتِ نخست‌وزیر مردمی ایران، تازه‌هایی نیز دارد که اگرچه آن‌ها هم محصول جمع‌آوری است اما تاکنون هیچ‎‌یک در یک کتاب، مجتمع نبوده است؛ کتابی بخشی با عنوان «از مصدق» دارد و در آن، هرآنچه نقل قول از شخصِ او در این‌کتاب و آن‌کتاب آمده بوده را در کنار هم قرار داده است. اینکه مثلا در کتاب «محمد مصدق در محکمه نظامی» اثر جلیل بزرگمهر، آمده است: «من، نه به مال عقیده دارم، نه به مقام. و هدف من در زندگی، یکی این است و آن، استقلال و عظمت کشور است که به‌خاطر همین هدف زنده‌ام، و کمال سربلندی است که در این راه، از بین بروم.» و یا شیرین سمیعی در «در خلوت مصدق» آورده است: «تا ملتی دانا و رجالی توانا نباشند، کار مملکت به همین منوال خواهد گذشت. چه بسیار ممالکی که رژیم‌شان جمهوری است ولی آزادی ندارند و چه بسیار ممالکی که سلطنت مشروطه دارند و از آزادی و استقلال بهره‌مندند.»

دیگر کار تازه این اثر، فراهم‌آوریِ همه اشعاری است که در همه این‌سال‌ها، مفاخر شعر و ادب ایران درباره دکتر مصدق سروده‌اند. در میان این ۲۳ شعر، هم «تا به تاریخ بشر، دست امان خواهد بود/ نام والای مصدق به جهان خواهد بودِ» فریدون توللی به چشم می‌خورد، و هم «ای مردم آزاده کجایید کجایید/ آزادی افسرد، بیایید بیاییدِ» علی‌اکبر دهخدا، هم «دیدی دلا که یار نیامد/ گرد آمد و سوار نیامدِ» مهدی اخوان ثالث در میان هست و هم «ای مصدق سنا سزاست تو را/ همت اندر خور ثناست تو را» بدیع‎الزمان فروزانفر. او هم «دیگر کدام روزنه، دیگر کدام صبحِ» محمدرضا شفیعی کدکنی را آورده، و هم «پاییز برگریز، گریزان ز ماه و سالِ» سیاوش کسرایی. هم بر «هست شب، یک شب دم‌کرده و خاکِ» نیما یوشیج دست گذاشته، و هم «هرچند دخمه را بسیار خاموش و کور می‌بینم/ در انتهای دالانش، یک نقطه نور می‌بینمِ» سیمین بهبهانی.

کتاب همچنین، ۶۲ قطعه عکس را در انتهای خود دارد که با وجود مستدل بودنِ همه آنها یعنی شرح عکس، بعضی‌هایشان، کیفیت لازم، حتی در حد تشخیص شخصیت‌های حاضر در تصویر را ندارد. اما کوشیده تا زندگی دکتر مصدق را از منظری مرور کند که تاکنون کمتر گفته شده است.